مرکز رشد فناوری سلامت

خلاصه ایده محوری: فناوریهای دیجیتالی مرتبط با سلامت روانی اغلب در سه قالب ارائه می شوند: (1) جهت کمک به بالینگر، (2) هدایت شده توسط بالینگر و (3) اجرای کاملاً خودکار توسط مراجعان. به طور کلی، برنامه حاضر درصدد آنست که دو خدمت غربالگری و درمان مشکلات و اختلالات شایع روانی را در فضای دیجیتالی بر مبنای اجرای کاملاً خودکار توسط مراجعان، طراحی و ارائه نماید. برطبق این هدف کلی، برنامه حاضر چهار هدف اختصاصی زیر را دنبال می کند:

(1) طراحی پلتفرم لازم جهت ارائه خدمات غربالگری اختلالات شایع روانی و درمان روانشناختی آنها

(2) تدوین پروتکل لازم برای غربالگری اختلالات شایع روانی

(3) تدوین دیاگرام آموزشی و هدایت افراد شناسایی شده بر اساس میزان شدت مشکلات و اختلال برای دریافت مداخلات ضروری

(4) تدوین پروتکل لازم برای درمان روانشناختی اختلالات شایع روانی در طیف خفیف تا متوسط.

براساس اهداف فوق، ابتدا متریال لازم برای پروتکل غربالگری اختلالات شایع روانی تهیه می شود. پروتکل غربالگری عمدتاً بر پایه سه متریال زیر خواهد بود:

(1) ملاکهای تشخیصی مندرج در ویراست پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5؛ انجمن روانپزشکی آمریکا، 2013)

(2) مصاحبه های تشخیصی ساختاریافته موجود در دنیا از قبیل SCID-5 و ADIS-5

(3) ابزارهای سنجش تشخیصی خودگزارشی شواهدمحور از قبیل MMPI-II ، BDI-II و PSWQ. در این مرحله چنانچه داده های هنجاری برای ابزارهای خودگزارشی مورد نیاز وجود نداشته باشد، طرحی پژوهشی برای گردآوری داده های مزبور مطرح و اجرا خواهد شد. سپس دیاگرام آموزشی و راهنمایی قابل فهمی جهت هدایت مراجعان شناسایی شده به سمت مداخلات موجود تهیه می شود. هدف این مرحله، ترغیب مراجعان به جستجوی مداخلات مورد نیاز و دادن اطلاعات لازم در خصوص مداخلات موجود و آدرس مراکز معتبر ارائه کننده خدمات یادشده می باشد. یکی از مداخلات پیشنهاد شده در مورد موارد خفیف تا متوسط، پروتکل درمانی ارائه شده در برنامه حاضر بدون نیاز به مراجعه به بالینگر خواهد بود. این شیوه یک رویکرد پذیرفته شده در تاریخچه مداخلات روانشناختی بوده و شکل غیردیجیتالی آن در گذشته، و نیز در حال حاضر، اغلب در قالب مداخلات مبتنی بر self-help و bibliotherapy اجرا گردیده است. پروتکل درمانی برای مشکلات مورد نظر از قبیل اختلالات اضطرابی و افسردگی خفیف تا متوسط با اتکا به شواهد پژوهشی و بالینی مستند موجود و به ویژه مطالعات مربوط به مداخلات CBT دیجیتالی در گروه های مربوطه تهیه می شود. ویژگی بارز پروتکل درمان CBT دیجیتالی حاضر مرتبط بودن آن با نشانه های مراجع می باشد (personalized). به عبارت دیگر، برخلاف منابع خودیاری و کتاب درمانی، ساختار و تاکیدات و تکنیکهای درمان بر اساس نوع اطلاعات به دست آمده از مراجع در مرحله غربالگری و طول درمان طراحی و تعیین می شود. تکنیکهای به کار رفته در درمان بر اساس پروتکلهای پذیرفته شده و شواهدمحور بین المللی می باشد. این تکنیکها به ویژه موارد زیر را شامل می شود: آموزش روانی، کنترل محرک، بازسازی شناختی، مواجهه واقعی و تجسمی، آرامسازی، ذهن آگاهی و پایش پیشرفت خود توسط مراجع. پس از طراحی پروتکلها و طراحی پلتفرم، کارآزماییهایی جهت بررسی اثربخشی و قابلیت کاربرد آنها در جمعیت ایران انجام می شود. اگرچه این مداخلات در کارآزماییهای متعدد خارجی بررسی شده و نتایج امیدوارکننده ای هم حاصل شده است بااین همه، به مطالعات نیاز هست که به ویژه قابلیت کاربرد آنها به ویژه در قالب دیجیتالی را در جمعیت هدف ایرانی ارزیابی نمایند.